Wilczy Szaniec – miejsce z mroczną historią
Wilczy Szaniec, znany również pod nazwą Wolfsschanze, to miejsce o mrocznej historii, stanowiące kwaterę główną Adolfa Hitlera i Naczelnego Dowództwa Sił Zbrojnych Niemiec w okresie od 1941 do 1944 roku. Położony w lesie gierłoskim, na wschód od wsi Gierłoż, to miejsce było strategicznym punktem dla Hitlera podczas planowania i dowodzenia operacjami wojennymi przeciwko ZSRR.
Kwatera „Wilczy Szaniec”
Wilczy Szaniec, będący ogromnym kompleksem o powierzchni 250 hektarów, przecinała linia kolejowa Kętrzyn – Węgorzewo oraz równoległa do niej szosa Gierłoż – Parcz. Kompleks był starannie strzeżony i otoczony pierwotnie zasiekami, a następnie także polem minowym. Na terenie kwatery znajdowało się wiele różnych obiektów, mających zapewnić bezpieczeństwo oraz funkcjonalność tego strategicznego miejsca.
Pierwszymi elementami obrony i obserwacji były drewniane wieże obserwacyjne, rozlokowane co kilkaset metrów na terenie kompleksu. Dodatkowo, na terenie suchym znajdowały się betonowe stanowiska ckm, służące do obrony przed naziemnymi atakami.
Do kwatery prowadziły trzy strzeżone wartowniami wjazdy: zachodnia, wschodnia i południowa. Wartownia zachodnia znajdowała się na skraju lasu, w pobliżu majątku Gierłoż, natomiast wartownia wschodnia umiejscowiona była na szosie w polu, około 300 metrów od granicy lasu w stronę wsi Parcz. W centrum kompleksu znajdowała się tzw. wartownia oficerska, strzegąca wjazdu na teren pierwszej strefy, oraz wartownia kolejowa przy zjeździe z szosy na stację kolejową. Obecnie jedynymi pozostałościami po tych wartowniach są kawałki dachówek.
Stała załoga „Wilczego Szańca” liczyła 2100-2200 osób i obejmowała nie tylko oficerów sztabowych i wojskowych, ale także personel pomocniczy, takich jak fryzjerzy, kucharze, lekarze, stenografowie czy sekretarki. Obsługa medyczna kwatery odbywała się w specjalnie przeznaczonym na ten cel szpitalu w Karolewie.
Cała struktura Wilczego Szańca była bardzo starannie zaplanowana i zorganizowana, aby zapewnić maksymalne bezpieczeństwo i funkcjonalność tego kluczowego punktu w systemie obronnym III Rzeszy.
Wilczy Szaniec na mapie:
Budowa i struktura
Pod koniec 1940 roku rozpoczęto prace budowlane nad Wilczym Szaniecem zgodnie z założeniami projektu inżyniera Behrensa z Organizacji Todt. Budowa ta była pilnie strzeżoną tajemnicą, ukrywaną pod przykrywką budowy jednego z zakładów chemicznych o kryptonimie „Askania Nord”. Prace prowadzono z ogromnym zaangażowaniem, za pomocą sił Organizacji Todt oraz prywatnych firm, przy czym większe zlecenia realizowano przy udziale przedsiębiorstw z całej Rzeszy.
Kwatera Hitlera, nazwana Wilczym Szaniecem, rozbudowywana była stopniowo w trzech fazach. Pierwsza faza, obejmująca lata 1940-1941, koncentrowała się na budowie tymczasowych obiektów. Były to lekkie budowle betonowe klasy „B” lub „C”, drewniane baraki oraz obiekty niebędące bunkrami, ale posiadające elementy obronne. Strefa I obejmowała obiekty dla Hitlera, Bormanna, Keitla i innych wysokich rangą osobistości III Rzeszy, a także infrastrukturę taką jak pomieszczenia łączności, garaże, kotłownie i inne.
Druga faza, realizowana w latach 1942-1943, skupiała się na rozbudowie istniejących budowli oraz zwiększeniu ich liczby. Dodano drewniane aneksy do betonowych obiektów, a także wydzielono strefy użytkowe, takie jak zamknięta strefa dla Hitlera i jego najbliższych, oraz strefa komendantury. W tej fazie powstały także pomieszczenia biurowe, schrony dla gości, kasyno, herbaciarnia i inne udogodnienia.
Trzecia faza, rozpoczęta w 1944 roku po zbombardowaniu Peenemünde, skupiła się na wzmacnianiu istniejących schronów kolejnymi płaszczami żelbetu. Powstały nowe schrony zgodnie z wymogami klasy „A”, a drewniane baraki zostały obudowane cegłami i strunobetonem.
Cały obszar Wilczego Szańca był starannie maskowany, zarówno poprzez naturalne elementy jak drzewa i bagna, jak i przez sztuczne kamuflaże, takie jak siatki maskujące i atrapy drzew. Kwatera posiadała własne źródła energii, systemy telekomunikacyjne oraz bocznice kolejowe dla specjalnych pociągów. Ochronę zapewniał Batalion Ochrony Führera, który współpracował z innymi jednostkami wojskowymi odpowiedzialnymi za bezpieczeństwo obszaru.
Prace budowlane nad Wilczym Szaniecem trwały praktycznie do końca jego użytkowania w 1944 roku, jednak formalnie nigdy nie zostały one ukończone. Dzięki starannemu zabezpieczeniu i maskowaniu, kwatera stanowiła ważny element infrastruktury wojennej III Rzeszy, służąc jako centrala dowodzenia i miejsce spotkań najwyższych rangą funkcjonariuszy nazistowskiego reżimu.
Plan Wilczego Szańca, źródło: Wikipedia:
Użytkowanie i wydarzenia
Wilczy Szaniec, będący miejscem pobytu Hitlera przez około 800 dni, pełnił niezwykle istotną rolę w toku II wojny światowej. Odbywały się tutaj najważniejsze narady, podczas których podejmowano kluczowe decyzje dotyczące działań wojennych. Hitler przybył do kwatery 24 czerwca 1941 roku, a jego pobyt był przerywany wyjazdami do innych miejsc, takich jak kwatera „Wehrwolf” na Ukrainie czy jego rezydencja Berghof w Berchtesgaden.
W I strefie zamkniętej, obok samego Hitlera, stale przebywali najbliżsi współpracownicy, jak Martin Bormann, Wilhelm Keitel, Alfred Jodl oraz inni związani z obsługą sztabu głównego. Codzienne życie w kwaterze skupiało się wokół narad, które odbywały się o różnych porach dnia, a ich głównym celem było omówienie sytuacji na frontach oraz aktualnych wydarzeń.
Wilczy Szaniec był również miejscem licznych spotkań z przedstawicielami państw sojuszniczych i podwładnych Hitlera z terenów krajów okupowanych. Odwiedzali go także przywódcy państw sprzymierzonych z III Rzeszą, jak Benito Mussolini czy premier rządu Vichy.
Jednym z najbardziej dramatycznych wydarzeń związanych z Wilczym Szańcem był nieudany zamach na życie Hitlera dokonany przez Clausa von Stauffenberga 20 lipca 1944 roku. Po tym incydencie, Hitler opuścił kwaterę 20 listopada 1944 roku, kiedy to front zbliżył się niebezpiecznie blisko, a walki toczone były już w pobliżu Gołdapi.
Po opuszczeniu przez Hitlera, w styczniu 1945 roku, Wilczy Szaniec został użyty przez sztab 4 Armii gen. Friedricha Hossbacha, który bez wiedzy Hitlera wydał rozkaz wycofania wojsk niemieckich z rejonu Wielkich Jezior Mazurskich. Cała dokumentacja oraz ważniejsze urządzenia zostały wywiezione z kwatery po opuszczeniu jej przez Hitlera.
Wysadzenie Wilczego Szańca
Po opuszczeniu przez Hitlera w listopadzie 1944 roku Wilczy Szaniec został wysadzony przez Niemców w nocy z 24 na 25 stycznia 1945 roku, po zbliżeniu się frontu Armii Czerwonej. Ten monumentalny akt zniszczenia miał zapobiec wykorzystaniu kompleksu przez wroga jako twierdzy, zgodnie z taktyką spalonej ziemi.
W wyniku wysadzenia, potężne betonowe budowle, w tym bunkier Adolfa Hitlera, uległy poważnym zniszczeniom. Odłamki betonu leciały w powietrze na odległość nawet kilkuset metrów, a wstrząsy spowodowane wybuchem sprawiły, że lód na pobliskich jeziorach popękał. Schrony ciężkie, ze względu na swoją solidność, przetrwały w najlepszym stanie, podczas gdy lżejsze konstrukcje uległy całkowitemu zniszczeniu.
Po zajęciu terenu przez Armię Czerwoną 27 stycznia 1945 roku, rozpoczęto prace nad rozminowaniem obszaru. Cały teren był podzielony na dwie strefy zasieków i płotów z drutu kolczastego oraz przebiegający między nimi obszar zaminowany minami. Prace rozminowania były bardzo niebezpieczne z powodu dużej gęstości min i braku precyzyjnej wiedzy o systemie minowania. Zasadniczego postępu w rozminowywaniu dokonała 2 Ciężka Brygada Saperów z Kazunia w 1952 roku. Po wielu latach wysiłku, teren został całkowicie rozminowany i przekazany władzom miejscowym 29 października 1955 roku. Jednakże, prace te nie odbyły się bez ofiar – w latach 1952-1953 zginęło dwóch saperów.
Wilczy Szaniec po wojnie
Po zakończeniu II wojny światowej, Wilczy Szaniec został zajęty przez wojska 31 Armii gen. Piotra Szafranowa oraz pełnomocnika NKWD przy 3 Froncie Białoruskim gen. Wiktora Abakumowa. Sowieccy saperzy przystąpili do rozpoznania i rozminowania arterii komunikacyjnych na terenie kompleksu, pozostawiając jednak Wilczy Szaniec częściowo zaminowanym. Teren o powierzchni około 15 km² był ogrodzony dwurzędowym płotem z drutu kolczastego, na którym wisiały miny sygnalizacyjne. Między płotami znajdowały się miny przeciwpiechotne, a na kierunkach dostępnych dla czołgów – miny przeciwpancerne.
Prace rozminowania rozpoczęły się dopiero w późniejszym okresie. Pierwsze działania podjęli saperzy polscy, a zasadniczego postępu prac dokonała w 1952 roku 2 Ciężka Brygada Saperów z Kazunia. Po rozszyfrowaniu systemu minowania przez kompanię saperów por. Widłaka, rozminowano ręcznie odcinek około 100 metrów, unieszkodliwiając ponad tysiąc min przeciwpiechotnych. Kolejne prace prowadzono przy użyciu materiałów wybuchowych, aż do całkowitego usunięcia min z terenu Wilczego Szańca.
W trakcie prac rozminowania doszło do tragicznych wypadków, w których zginęli saperzy oraz osoby cywilne, które nieświadomie dostawały się na zaminowane tereny. Jednakże mimo tych trudności, prace kontynuowano aż do pełnego oczyszczenia terenu.
Po zakończeniu rozminowania, Wilczy Szaniec został udostępniony do zwiedzania, stając się popularnym miejscem turystycznym. W 1959 roku oficjalnie otwarto kompleks dla zwiedzających, a liczba turystów odwiedzających to miejsce systematycznie wzrastała. Obecnie Muzeum „Wilczy Szaniec” przyciąga corocznie setki tysięcy turystów, którzy mogą zwiedzać ruiny schronów oraz uczestniczyć w różnorodnych atrakcjach i wydarzeniach organizowanych na terenie kompleksu.
W 2017 roku obiekt zmienił właściciela, który skierował go w kierunku funkcji muzealnej, zamykając niektóre komercyjne atrakcje na rzecz edukacyjnych i historycznych wystaw. Planuje się również dalsze prace rekonstrukcyjne i rozbudowę obiektu, mające na celu jeszcze lepsze przybliżenie historii i znaczenia Wilczego Szańca.